Auteur: Willem van der Ham
Negenhonderd jaar geleden – 1122-2022 – werd besloten de (Kromme) Rijn bij Wijk bij Duurstede af te dammen. Met de aanleg van de dam werd de Lekdijk van Amerongen naar Vreeswijk geheel gesloten. Het land in de lage broeklanden achter de dijk kon nu worden ontgonnen voor de landbouw. Zonder dam, zonder dijk en zonder ontginning zou het Kromme Rijngebied er tegenwoordig heel anders uitzien. Het boek beschrijft hoe het landschap er vóór de afdamming uitzag, waar mensen toen woonden en hoe zij het land gebruikten. Het beantwoordt vragen als hoe en door wie het gebied is ontgonnen, welke rol de Utrechtse bisschop had en hoe het water buiten de deur werd (en wordt) gehouden. Daarnaast gaat het in op de latere ontwikkeling van dorpen en kastelen. Bijna veertig jaar geleden verscheen het standaardwerk van Kees Dekker Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen. Deze publicatie borduurt voort op dat werk en biedt nieuwe inzichten en bevindingen.
Het doet dat op verbluffende en fascinerende wijze. Wie aan de Middeleeuwen denkt, heeft al gauw een romantisch beeld voor ogen van ridders, jonkvrouw en kastelen. Zeker dat laatste klopt! Op dit kleine stukje Nederland lagen maar liefst 121 kastelen en omgrachte huizen die op een indrukwekkend gedetailleerde kaart staan weergegeven. Aan zowel oude als nieuwe cartografie is veel aandacht besteed in dit boek. Ook de overige illustraties zijn er niet alleen voor de sier, maar brengen de middeleeuwen ook voor een leek dichterbij. Wat ik wel miste was een beschouwing van de betekenis van dit gebied voor de Utrechts-Hollandse veenontginningen in het algemeen en de innovaties die daar al of niet plaatsvonden, al plaats Ad van Bemmel de veenontginning van het Kromme Rijngebied in een wat ruimer kader. Hij neemt de lezer ook mee hoe je het landschap eigenlijk moet lezen. In dit gebied dat ruimtelijk onder druk staat is dat van groot belang. Een waardestelling en een beschouwing over hoe je met zo’n middeleeuws landschap moet omgaan in de ruimtelijke praktijk van vandaag zou het boek nog waardevoller hebben gemaakt en de inrichter van vandaag bij de hand hebben genomen. Dit doet overigens niets af aan de waarde van dit boek en de grote deskundigheid van de auteurs en cartografen. Een toegankelijk ontginningsgeschiedenis over een zeer fascinerende stukje Nederland.