Helaas lieten de omstandigheden het op het laatste moment niet toe een fysieke netwerkbijeenkomst te houden in Utrecht, maar hopelijk houden we dat nog tegoed voor later! Met een opkomst van ruim 20 deelnemers hebben we naar de lezing van Willem van der Ham over zijn boek ‘Reuzenarbeid’ en twee pitches geluisterd. Daarnaast hadden we weer een gelegenheid om te netwerken.
Onze nieuwe voorzitter Arjan Conijn opende de bijeenkomst. Met deze nieuwe rol wil hij graag doorgaan met het verbinden van water en erfgoed. Verbinden van onderzoek, ontwerp en praktijk, maar ook tussen universiteiten, waterschappen en zzp-ers. Dat klinkt als een mooi streven!
Willem van der Ham begon zijn lezing over de publicatie ‘Reuzenarbeid’ dat op 30 juni is uitgebracht. De publicatie is gebaseerd op vele foto’s die hij in 1988 vond in de Koninklijke bibliotheek. Het boek brengt op unieke wijze de geschiedenis van de bouw van het moderne Nederland in de periode 1861 – 1918 in beeld. Door grote investeringen in waterbouw en infrastructuur brak een periode van economische bloei aan. Nederland werd klaar gemaakt voor een nieuwe tijd. De foto’s zijn prachtig gecomponeerd, wat een enorme uitdaging was voor de fotografen gezien de soms lastige omstandigheden. Ze beelden de tijd goed uit en waarin te zien is wie allemaal betrokken waren bij de bouw. Van de steenhouwers, timmerlieden tot de landmeters en de opzichter. Ook de plaatsing op de foto van de betrokkenen geven de sociale verhoudingen goed zichtbaar. De arbeiders staan lager dan de hoge heren. Het zijn echte kijkplaatjes. Als je goed kijkt zie je bijna op elke foto wel een kruiwagen of staat er iemand op zijn kop!
Het boek verbindt verleden, heden en toekomst. Reuzenarbeid is het een inspiratiebron voor de opgaven waar we nu voor staan. Het laat zien dat je in korte tijd het land kan veranderen. Durf moed te tonen, net zoals in de 19e eeuw werd gedaan!
‘Reuzenarbeid’ is niet alleen een boek, maar er gaat ook een tentoonstelling het land door. Daarnaast worden de grote foto’s in het landschap op de betreffende locatie van het bouwwerk geplaatst. De vele foto’s waren tot voorkort totaal onbekend. In de publicatie is slechts een selectie hiervan te zien. Om de gehele collectie toegankelijk te maken voor het grotere publiek komt er een applicatie (i.s.m. TUDelft). Kijk hier voor het filmpje en voor het bestellen van het boek.
Na de breakoutroom sessie en pauze namen Gertjan de Boer (adviseur bij RCE) en Anna Louwerse (Student UU), beide betrokken bij Nederlandse Vuurtoren Vereniging, het woord. In hun pitch namen ze ons mee in de geschiedenis, heden en toekomst van de vuurtorens in Nederland en de voormalige koloniën. Een actueel onderwerp met de Lange Jaap in Den Helder die momenteel op instorten staat. Gertjan laat ons op een oude kaart van Europa zien dat er al voor 1600 veel kustverlichting langs de Nederlandse kust was te zien. Kustverlichting was toen al noodzakelijk voor ons land. Het werd ook wel een Bake genoemd. Een lange mast met overdag een vlag erin en ’s nachts werd er een vuurkorf ingehangen. De 19e eeuw was de eeuw van de grote werken en werden vele vuurtorens gebouwd, ook wel Golden Age of lighthouse engineering genoemd. Door de industriële revolutie kwamen er steeds meer schepen en was goede kustverlichting nodig. Met de komst van radar en GPS zijn vuurtorens overbodig geworden voor de scheepvaart. Hierdoor zijn meerdere vuurtorens inmiddels gesloopt, worden bedreigd of door Rijkswaterstaat gedoofd. Zie hier een kaart van de verscheidenheid van het kustbebakeningserfgoed.
Toch worden ook nog vuurtorens verduurzaamd d.m.v. plaatsen van ledlampen of het vinden van nieuwe functies. Voor de nog bestaande, niet werkende vuurtorens heeft Anna onderzoek gedaan naar de mogelijkheid voor het instellen van facultatieve lichten. Dit zijn lichtbundels die aanstaan, maar geen nautische functie hebben. Veel omwonenden geven aan zich verbonden te voelen met de lichten. Inmiddels is dit toegepast bij drie vuurtorens waardoor de kenmerkende lichtbundels behouden blijven. Anna heeft hiervoor contact gezocht met Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland om het vuurtorenlicht aan te kunnen merken als immaterieel erfgoed. Want wat is nu een vuurtoren zonder licht?
Onze laatste spreker was Suzanne Loen. In 2019 had Suzanne al een pitch gegeven over haar onderzoek Thirsty Cities in Curaçao. Wat kunnen we leren van historische watersystemen voor een veerkrachtige toekomst? Nu 2 jaar later is het onderzoek in een afrondende fase en geeft ze een update.
Op Curaçao is het zoetwatermanagement een groot probleem. Het eiland kent zowel lange perioden van extreme droogte als perioden met hevige regenval met overstromingen in het stedelijk gebied. Sinds de kolonisatie is het watersysteem aangetast. Het eiland was bosrijk, maar door houtkap, o.a. ten behoeve de winning van verfstoffen, en gebrek aan herstel door de introductie van grazend vee, werd het eiland grotendeels van haar bossen ontdaan. Ook de grondwaterwinning op waterplantages (via windmolentjes), die een vlucht nam tijdens de hoogtijdagen van de olie-industrie, was een aanslag op het watersysteem. Tegenwoordig zijn er betonnen gekanaliseerde systemen.
Een historisch watersysteem van rooien en dammen, onderdeel van het natuur- en cultuurlandschap van Curaçao, functioneert door verandert landgebruik en onbekendheid minder goed. Dit dammen en rooiensysteem (vluchtige droogvallende watergangen), dat bijna onzichtbaar is geworden, heeft het landschap sterk gevormd en zijn cultuur- en identiteitsdragers. Rondom deze systemen ontwikkelde zich de nederzettingen en wegenstelsel van de oorspronkelijke bevolking. De rooien en dammen verschijnen alleen bij voldoende regenval, hierdoor worden ze snel over het hoofd worden gezien bij stedelijke ontwikkelingen. Het dammen en rooien systeem is een verborgen en stille kracht van Curaçao en kan, vanwege de waterbergende potentie, bijdragen aan de veerkracht van de water- en groensystemen van het eiland, mitigatie en klimaatadaptatie.,
Het onderzoek moet leiden tot een handvat voor Curaçao hoe om te gaan met het verleden en hoe deze te gebruiken in het heden. Door het maken van een waterbiografie overzichtskaart zie je hoe het landschap door de eeuwen heen is veranderd. Hieruit zijn vier lessen geleerd: Breng mangrove aan de kust weer terug, kijk goed naar de vertakkingsystemen bij stedenbouwkundige ontwikkelingen, probeer zoveel mogelijke het historische systeem in te zetten en als laatst bewust omgaan met stedenbouwkundig ontwerp bij de historische stromen. Deze mooie visualisaties die Suzanne liet zien, zijn een goed voorbeeld hoe het verleden een inspiratie voor de toekomst kan dienen!
Er was te weinig tijd voor de laatste netwerkronde, maar hopelijk kunnen we dat de volgende keer weer live voortzetten!