In de gemeente Sint-Oedenrode heeft in het verleden een opmerkelijke historische wallenstructuur gelegen, waarvan gedeelten nog herkenbaar zijn. De achtergrond van deze wallenstructuur is nog niet geheel duidelijk. Harry van Kuijk (†), inwoner van Sint-Oedenrode, heeft in zijn pamflet “Landweer in Sint-Oedenrode, aangelegd in de 13e eeuw?”[1] gewezen op een bijzondere historische structuur ten zuiden en ten oosten van Sint-Oedenrode. De structuur bestond eertijds uit een wallenstelsel en waterbouwkundige werken, zoals een sluisje en afwateringssloten. Op de kadastrale minuutplans uit 1832 zijn grote delen van de structuur nog herkenbaar. Harry van Kuijk vermoedde dat het wallenstelsel een landweer was. Tot nu toe zijn er echter geen archivalische of archeologische bewijzen voor deze stelling gevonden. Delen van de structuur (zoals het Sijlke [sluisje] in den Hapert, als grenspunt van de Vrijheid Rode al in 1342 genoemd) moeten uit de middeleeuwen dateren en hebben tot ver in de negentiende eeuw bestaan. De wallenstructuur omringt globaal een gemeenschappelijk bos- en weidegebied, dat eveneens al in de middeleeuwen genoemd wordt, de zogenaamde Groene Gemeinte, maar de relatie ermee is niet geheel duidelijk.
Bevloeien en inundatie met Dommelwater door middel van de sluis van de Borchmolen en Sijlke (sluisje) in de Hapert (bron: Harry van Kuijk, 2015)
De wallenstructuur omvat een vrij uitgestrekt gebied dat blijkens historische berichten regelmatig onder water stond, onder meer vanuit het Sluisje in den Hapert, waar water uit de Dommel werd in- en/of uitgelaten.
Hing dat samen met de watermolen, waarbij het gebied diende om water op te slaan als “reserve” voor de watermolen? Het is bekend dat de watermolens in Brabant vaak tekort aan waterberging hadden en daardoor niet maximaal konden produceren. Was dit systeem een middel om dat watertekort tegen te gaan? Het zou een heel bijzondere infrastructurele ingreep zijn, waar geen of nauwelijks parallellen van te vinden zijn in Brabant.
Plaats van het Sijlke [sluisje] in den Hapert, als grenspunt van de Vrijheid Rode al in 1342 genoemd, via welke het water werd ingelaten (bron: Harry van Kuijk, 2015)
Binnenkort gaat een team van deskundigen en plaatselijke bewoners aan de slag om de historische achtergronden van het stelsel te achterhalen en om de gemeente Sint-Oedenrode en het waterschap De Dommel te adviseren over mogelijk hergebruik van dit bijzondere historische waterfenomeen.
[1] Harry van Kuijk: “Landweer in Sint-Oedenrode, aangelegd in de 13e eeuw?”, powerpointpresentatie, 2015.
Jos Cuijpers